Fizibilite Çalışması Türleri ve Önemi

Paylaş:

Fizibilite Kavramının Temelleri

Fizibilite kelimesi, köken olarak Latince "facere" (yapmak) fiilinden türetilmiştir ve "yapılabilirlik, uygulanabilirlik" anlamına gelir. Bir fikrin ya da projenin mevcut koşullar altında başarıyla hayata geçirilip geçirilemeyeceğini analiz etme süreci olarak tanımlanır. Bu bağlamda fizibilite çalışması, yatırım ya da girişim öncesi, planlanan faaliyetin teknik, ekonomik, yasal, çevresel ve operasyonel boyutlarıyla bütüncül olarak değerlendirilmesidir. Fizibilite çalışmaları  girişimciler, yatırımcılar, kamu kurumları, özel sektör projeleri, kalkınma ajansları ve uluslararası kuruluşlar tarafından sıklıkla başvurulan stratejik analiz araçlarıdır. Projenin ön tasarım aşamasında uygulanması, ciddi kaynak kayıplarını ve başarısızlık risklerini önleyerek karar süreçlerine önemli katkı sağlar.

Fizibilite Çalışması Nedir?

Fizibilite çalışması, bir iş fikrinin ya da yatırım planının çeşitli yönleriyle incelenmesi ve bu yönlerden uygulanabilir olup olmadığının değerlendirilmesidir. Teknik olanaklardan finansal duruma, pazar yapısından yasal çerçeveye kadar pek çok unsur ele alınarak söz konusu projenin başarı şansı değerlendirilir. Fizibilite çalışması, bir proje ya da iş fikrinin uygulanabilirliğini belirlemek amacıyla yapılan kapsamlı analizler bütünü ve bu analizlerin sonuçlarını içeren sistematik rapordur. Bu çalışmalar sonucunda projenin uygulanıp uygulanmaması yönünde bilimsel ve gerçekçi kararlar alınabilir. Aynı zamanda projeye yatırım yapacak kurum ya da kişilerin riskleri önceden analiz etmelerine imkân tanır.

Fizibilite Çalışmasının Amaçları

Bir projeye başlamadan önce gerçekleştirilen fizibilite çalışmaları, söz konusu girişimin uygulanabilirliğini çok yönlü biçimde analiz etmeye yönelik temel bir süreçtir. Bu çalışmanın en önemli amaçlarından biri, projenin hayata geçirilmesi sürecinde karşılaşılabilecek olası riskleri ve engelleri önceden belirleyerek, bu sorunlara yönelik önleyici ve çözümsel stratejilerin geliştirilmesini sağlamaktadır. Böylece, beklenmedik durumlara karşı hazırlıklı olunması ve projenin başarısızlık riskinin azaltılması hedeflenir. Aynı zamanda fizibilite çalışmaları, yatırımın geri dönüş süresi ve kârlılığı hakkında bir öngörü oluşturmayı amaçlar. Bu doğrultuda, projenin finansal açıdan sürdürülebilir olup olmadığı hesaplanır  yatırımcıların ve yöneticilerin doğru ekonomik kararlar alabilmeleri için detaylı analizler yapılır. Böylece, sermaye kaybı gibi ciddi riskler minimize edilirken, maksimum verimlilik sağlanmaya çalışılır. Yürürlükteki mevzuatlara uygunluk, izin süreçleri, çevresel etki analizleri gibi konular göz önünde bulundurularak, projenin yasal engellere takılmadan hayata geçirilmesi sağlanır.

Fizibilite Çalışmasının Aşamaları

Fizibilite çalışması, bir projenin başarılı bir şekilde gerçekleştirilip gerçekleştiremeyeceğini belirlemek amacıyla yapılan çok yönlü analizlerden oluşur. Bu süreç, bir yatırımın her yönüyle değerlendirildiği, uzun vadeli başarı için önemli kararların alındığı bir aşamadır. Fizibilite çalışmasının temel aşamaları, proje sahiplerine ve yatırımcılara projenin uygulanabilirliğini, sürdürülebilirliğini ve potansiyelini detaylı bir şekilde sunar. 

Ön Hazırlık ve Hedef Belirleme

Fizibilite sürecinin ilk aşaması, projenin genel çerçevesinin oluşturulmasıdır. Bu aşamada, projenin amacına, kapsamına ve yatırım hedeflerine karar verilir. Proje sahipleri, ne tür bir yatırım yapacaklarını belirlerken, bu yatırımın hangi hedeflere ulaşmayı amaçladığını netleştirirler. Bu aşama, aynı zamanda proje için bir yol haritası oluşturulmasını içerir. Yatırımcılar, bu yol haritasına dayanarak gelecekteki adımları belirler ve projenin başarısı için gerekli kaynakları planlar. Hedeflerin net bir şekilde belirlenmesi, sürecin her aşamasının sağlıklı bir şekilde ilerlemesine olanak tanır.

Pazar Araştırması ve Rekabet Analizi

Pazar araştırması ve rekabet analizi, projenin başarısını doğrudan etkileyen en önemli aşamalardan biridir. Bu aşamada, pazarın büyüklüğü, hedef kitle, müşteri eğilimleri, sektörel trendler ve rakiplerin durumu analiz edilir. Yatırımcılar, hedef pazarda yer alan fırsatları ve tehditleri belirler. Bu aşamanın odaklandığı başlıca sorular şunlardır:

• Hedef müşteriler kimlerdir? Müşteri segmentasyonu yapılır ve hedef kitle belirlenir. Hangi demografik gruplara hitap edileceği, müşteri talepleri ve alışkanlıkları analiz edilir.

• Pazarın büyüme potansiyeli nedir? Pazarın geçmişteki büyüme oranları ve gelecekteki büyüme tahminleri dikkate alınarak pazarın potansiyeli değerlendirilir.

• Rakiplerin güçlü ve zayıf yönleri nelerdir? Rakiplerin piyasadaki konumu, güçlü yönleri (örneğin, marka bilinirliği) ve zayıf yönleri (örneğin, düşük müşteri memnuniyeti) analiz edilir. Bu analiz, projeye rekabet avantajı sağlayacak stratejilerin belirlenmesine yardımcı olur.

Teknik Fizibilite

Teknik fizibilite, projenin uygulanabilirliğini teknik açıdan değerlendirir. Bu aşama, projenin gereksinimlerini karşılayabilecek altyapı ve teknolojiye sahip olup olmadığını belirler. Projenin gerçekleştirilmesi için gereken teknolojik gereksinimler, üretim süreçleri, ekipman ihtiyacı ve altyapı yeterlilikleri detaylı bir şekilde incelenir. Bu kapsamda dikkat edilmesi gereken unsurlar şunlardır:

Lokasyon ve altyapı yeterliliği: Projenin yapılacağı yerin uygunluğu, ulaşım, enerji temini gibi faktörler değerlendirilir.
Gerekli ekipman ve teknoloji gereksinimleri: Projenin teknik gereksinimlerini karşılayacak teknoloji ve ekipman ihtiyaçları belirlenir.
Üretim süreçleri: Üretim süreçlerinin verimliliği, iş gücü gereksinimi ve üretim kapasitesi analiz edilir.
Tedarik zinciri yapısı: Ürün veya hizmetin tedarik süreci, tedarikçilerin güvenilirliği ve süreçlerin sürekliliği gözden geçirilir. Teknik fizibilite, projenin sürdürülebilirliğini sağlamak ve operasyonel verimliliği artırmak için kritik öneme sahiptir.

Finansal (Ekonomik) Fizibilite

Finansal fizibilite, projenin ekonomik açıdan ne kadar karlı ve sürdürülebilir olduğunu belirlemek amacıyla yapılır. Bu aşamada, projenin başlangıç maliyetleri, işletme giderleri, gelir tahminleri, yatırım geri dönüş süresi (ROI) gibi unsurlar hesaplanır. Finansal fizibilite, yatırımcıların projenin ekonomik faydalarını ve potansiyel risklerini anlamalarına yardımcı olur. Başlıca değerlendirme konuları şunlardır:

Başlangıç yatırım maliyeti: Projeye yapılacak ilk yatırımın maliyeti hesaplanır. Bu, tüm altyapı, ekipman ve başlamak için gereken harcamaları kapsar.
İşletme giderleri: Projenin işletilmesi sırasında ortaya çıkacak maliyetler detaylı bir şekilde öngörülür.
Gelir tahminleri: Projenin gelecekteki gelirleri tahmin edilir. Bu tahminler, pazar araştırması ve rekabet analizi ile uyumlu olmalıdır.
Yatırımın geri dönüş süresi (ROI): Yatırımın ne kadar sürede geri dönüş sağlayacağı hesaplanır. Bu, yatırımcılar için önemli bir gösterge olup, projeye dair karar verme sürecini etkiler.
Nakit akışı ve kârlılık senaryoları: Nakit akışı, projenin finansal durumunun değerlendirilmesine yardımcı olurken, farklı senaryolar altında kârlılık analizleri yapılır. Finansal fizibilite, projenin hayata geçip geçmeyeceğini belirlemek için kritik bir aşamadır.

Yasal ve Hukuki Değerlendirme

Projenin yasal çerçevede değerlendirildiği bu aşama, hukuki gerekliliklerin yerine getirilip getirilmediğini kontrol eder. Proje, yerel yasalar, yönetmelikler ve çevre koruma yasalarına uygun olmalıdır. Ayrıca, projeye ilişkin alınması gereken ruhsatlar, izinler, lisanslar gibi yasal belgeler de burada ele alınır. Bu aşama, aynı zamanda projenin uzun vadede hukuki bir sorunla karşılaşmaması için önemli bir güvence sunar.

Operasyonel Fizibilite

Operasyonel fizibilite, projenin günlük işleyişine dair detayların değerlendirilmesidir. Bu aşama, projenin işletme düzeyinde nasıl faaliyet göstereceğini ve verimli bir şekilde yönetileceğini belirler. Değerlendirilmesi gereken unsurlar aşağıda belirtilmektedir:

Organizasyon şeması: Projenin yönetim yapısı ve görev dağılımı belirlenir.
Personel ihtiyacı ve görev dağılımı: Projenin yürütülmesi için gerekli personel ve görev tanımları yapılır.
Tedarik zinciri yönetimi: Ürün ve hizmetlerin doğru şekilde tedarik edilmesi için gerekli adımlar planlanır.
Lojistik süreçleri: Ürünlerin taşınması, depolanması ve dağıtımı gibi lojistik süreçler detaylandırılır. Operasyonel fizibilite, projenin günlük işleyişini sorunsuz hale getirmek için temel bir aşamadır.

Çevresel ve Sosyal Etki Analizi 

Projenin çevreye ve topluma olası etkilerinin değerlendirildiği bu aşama, özellikle enerji, madencilik, inşaat gibi sektörlerde büyük önem taşır. Çevresel fizibilite, doğal kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanılıp kullanılmadığını ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerin minimize edilip edilmediğini inceler. Sosyal etki analizi de, projenin toplum üzerindeki olumlu veya olumsuz etkilerini değerlendirir. Bu analizler, projenin sosyal sorumluluklarını yerine getirip getirmediğini ve toplumla olan ilişkisini de kapsar.

Fizibilite Türleri

Fizibilite çalışmaları, amaca ve sektöre göre farklı türlerde sınıflandırılabilir:

Teknik Fizibilite: Projenin teknik açıdan uygulanabilirliğini değerlendirir.
Ekonomik Fizibilite: Maliyet, gelir, yatırımın geri dönüş süresi gibi ekonomik unsurları inceler.
Yasal Fizibilite: Projenin mevcut yasa ve mevzuatlara uygun olup olmadığını belirler.
Operasyonel Fizibilite: Projenin işleyişinin pratikte sürdürülebilirliğini değerlendirir.
Çevresel Fizibilite: Projenin çevreye olan etkilerini analiz eder.
Zaman Fizibilitesi: Projenin zamanlama ve teslim süresi açısından ne kadar gerçekçi olduğunu inceler.

Fizibilite raporu Nedir?

Bir projenin uygulanabilirliğini değerlendirmek için yapılan detaylı incelemenin yazılı belgesidir. Karar vericilere ve yatırımcılara projenin ne kadar kârlı ve sürdürülebilir olduğunu gösterir. Raporun temel bölümleri şunlardır:

• Yönetici Özeti: Raporun kısa ve genel bir özeti.

• Proje Tanımı: Projenin amacı, kapsamı ve temel özellikleri.

• Pazar ve Rekabet Analizi: Hedef pazarın ve rakiplerin durumu.

• Teknik Değerlendirme: Gerekli teknoloji, altyapı ve süreçlerin analizi.

• Finansal Analiz: Maliyet, gelir, kârlılık ve finansman ihtiyacı.

• Yasal Durum İncelemesi: Mevzuata uygunluk ve gerekli izinler.

• Risk ve Kriz Senaryoları: Olası riskler ve bunlara karşı önlemler.

• Sonuç ve Önerilen: Nihai değerlendirme ve uygulanacak adımlar.

SONUÇ

Fizibilite çalışmaları bir projenin başarıya ulaşmasında kritik rol oynayan sistematik analizler bütünüdür. Teknik, ekonomik, hukuki, çevresel ve operasyonel yönlerden yapılan bu değerlendirmeler, sadece projenin uygulanabilirliğini göstermekle kalmaz, aynı zamanda karar vericilerin stratejik planlamalar yapmasına ve kaynakları en verimli şekilde kullanılmasına yardımcı olur. Doğru zamanda ve titizlikle yürütülen fizibilite çalışmaları, yatırım risklerini azaltarak, sürdürülebilir ve kârlı projelerin önünü açar. Bu nedenle, her ölçekteki yatırım ve girişim için fizibilite çalışmalarının ihmal edilmemesi, başarıya giden yolda temel bir adımdır.